(8) Och heden buurman, we krije toch geen gedonder om dy g of ch?

G of CH? Goeie fraag

We kinne ut nyt genoeg herhale:

Ut Franekers is un soadsje ongeregeld fan Frys en Hollâns deur mekaar.

Je wurde der soms horendol fan, maar we rêde ôns der goëd met.

Maar met dy g en ch is ut echt un rommeltsje.

Dêrom doën ik hieronder un poging om der wat helderhyd over te krijen.  

Frizen binne un stuk konsekwenter as de Hòllâners as ut om de "g" of de "ch" gaat. De Hòllâners doën maar wat: de ene kear nòg en de andere kear nòch. Om fan “ligt” of “licht” of "recht" en "legt" maar helendal nyt te spreken.

Je suden sêge: Kies dan maar foar de Frise spellingsregels.

Maar soms wil dat ok nyt echt in ut Franekers.
Frizen hewwe wel us last fan un "mich" maar op boereplaatsen stikt ut fan 'e "miggen". En at ut maar un kleine is, is ut wear un "michje". Hier wurde je toch ok nyt bliid fan?

Late we de folgende regels ôfspreke. At je 't een kear deur hewwe, dan is ut ok nog us makkeluk te onthouen:

1. Foar un t komt altiid ch  
   acht, licht, lucht, kòcht  
   Dus ok: dochter, fluchte, oprichter, ferdachte.  
   Ok in ferkleinwoarden bliift de ch. Ok at je de t weglate: bericht > berich(t)je
2. At je un werkwoard in 'e ferleden tiid sette en der komt un t achter: ok ch.  
   ik lach (lachte), ik kuch (kuchte)  
   Komt der in 'e ferleden tiid un d achter, dan wurdt ut, ok foar un t: g  
   hij saagt (saagde), hij gedoogt (gedoogde), hij miigt (miigde).
3. Selfstannuge naamwoarden, bijfoeglike naamwoarden of bijwoarden dy 't ferwant binne an werkwoarden út 2: ok ch  
   Hij het un lach as un skeepstoeter. Hij is fandaag wat kucherug.
4. Dan binne der nog un paar aparte woarden met ch op ut eind: òch, ach, tòch, nòch (ut een noch ut ander)
5. Ferders allenug maar g of gg. g
   gewoan, frage, flagge, gelukkug, gaòs, gemikus