zaterdag 20 december 2014

(21) Wat un gelij. Je suden der metliden/metlijen/medelijen/medelijden met krije

We fertale mee in met in ut Franekers. Mede is utselfde as mee, dus dan suden we dat ook deur met fertale mutte.

Dus: Ik gaan met.
En dan ok: Ik hew metlijen met dy sloeber.

Maaaar...
mede bliift in ut Franekers meestentiids onfertaald.
Ik hew un mededeling foar jou. (jou = u!)
Ik hew ut us fergeleken met ut Woardeboek fan ut Leewarders.
Dêr bruke se met at ut woard in ut Hollâns begint met mee: Metbringe, metdinke, metdoën.
Maar se skrive ok: Metdele (over metdeling of mededeling hewwe se ut in ut hele woardeboek nyt).

WIJ spreke in elk gefal ut folgende ôf:
1. mede fertale deur met: op sich nyt ferkeard, maar mear foar puristen.
2. Wille je un bitsy bij de tiid blive dan bliift mede in ut Franekers mede.

(Wel jammer, su 'n stukje ôfbraak fan 'e taal, maar laat ok sien dat de taal leeft en um ontwikkeld.)

(20) Wy hout der nou fan om op un ander in te houen?

Hij sú Durk Gosses un fúst foar de kop houe en dan op syn harsens houe.

Ut kon su mar un sintsje út un Skandebankje fan Theo Kuipers weze.
Hier komt ut woard houe in twee betekenissen foar.

In ut Franekers kinne we houe in de betekenis fan ut Hollânse houden.
Ik hou nyt fan sprútsjes.
Hij hyld op met draven toen de boer um nyt mear achter de broek sat.
Krek as in ut Hollâns is dit ok in ôns taaltsje un sterk werkwoard wêrby de klank in de ferleden tiid ferandert.

Maar je kinne ok een foar de kop houe, of un hou foar de kop geve.
Dat woard houe komt fan ut Hollânse houwen (hakken) en is swak (dus geen klankferandering)
Hij houde der mar wat raar in om, sêge we at een un ferward ferhaal fertelde of un rommeltsje fan syn werk maakt het.


Sjouwe? Klauwe? Frouwen? Rauw?..... Lou loëne! Sonder w is ut mooi sat.


Wêrom skrive we frou en nyt frouw, gau en nyt gauw, troue en nyt trouwe, kaue en nyt kauwe?
Un nuchtere Franeker sil as antwoard un nije fraag stelle: Wêrom un w at we dy nyt noadug hewwe? Probear sjoue en sjouwe maar us ferskillend út te spreken... 

Hoarst wel? Geen ferskil. Dus dy w draagt niks bij an de útspraak. Dus hoefst um ok nyt te skriven.


Frizen hewwe der un halfslachtige oplossing foar: ou en au op ut eind is altyd sonder w (Hij wurket yn 'e bou). Anders met w (Dêr bouwe se un nije skoalle.). Mar dêr doën wij nyt an met.

dinsdag 9 december 2014

(19) Over watsys en krachtpatsers.


Seven fazen


An dy twee woarden kinne je sien en onthoue wanneer 't je wel en wanneer 't je nyt un z of un s of un v of un f skrive.

De f en s klinke wat rau. Se binne stemloas. Ut binne de krachtpatsers, De z is minder grof, en je hore bij ut útspreken je eigen stem.
De v sit tussen de f (stemloas) en de w (stemhewwend) in. Soms hoarst dyn stem, soms ok nyt.

In blog (4) Ut raadsel fan'e ferdwenen letters en die ferhipte slupende infloed fan ut Harlingers
skreef ik al:

Geen watsys an't begin
An't begin fan un woard en fan un lettergreep wurdt selden un v brúkt. Ok geen z. Feul te soft. Dus fonnen, ferkeerd, foar, self, see, saken, fersekering, fersorging, opsoeke.

Maar...
Staat der un klinker foar, dan wurde Franekers plotseling wat milder en komme de z en de v weer te foarskyn: leze, weze, doazen, muzen, geneze en dove, love, staven, duven.

MAAR... Se skeure hun de busen út.
Je kinne ut suver self wel bedinke wêrom hier nou wel un s komt.Set muzen en busen maar us naast mekaar en spreek de woarden om de beurt út...
De eerste u is lang en de tweede is kort.

MAAAAR... In woarden as ruzy, konkluzy en fuzy (eindugend op y) krije je wel weer un z

Makkeluker kinne we ut nyt make.