Un mengelmoeske mar geen soadsy
Franekers ete graag fan twee waltsys. En dat doën ze met hun taaltsy nyt te min.
Eigenluk / eins / einluks is dat ok geen wonder.
Kyk nou mar es naar de foaruge sin: eigenluk komt suver rechtstreeks út ut
Hòllâns, eins is puur Frys, einluks is
un mooi mengelmoeske fan allebei en alledry is Franekers.
Der binne fan dy woarden wêran je goëd sien kinne dat ut Franekers
(en eins alle Stadsfys) un nuver allegaarke fan Hòllâns en Frys is.
En ut leukste derfan is dat ut Franekers dêrdeur un rykdom an
woarden het dy in Fryslân syn wearga nyt kin. Sumar dry woarden met ongefear
deselfde klank en deselfde betekenis, kom der mar us om in ut Frys of ut
Hollâns.
Je hewwe Franekers dy dicht bij ut Frys blive: dy hewwe ut over un
gat in 'e hân. Andere
Franekers hewwe un gat in hun hand.
De earsten hewwe ut over hun hânen (dink der om: un lange â met
deselfde klank as in hân),
maar de tweede groep maakt der geen handen fan su 't je denke suden, mar hannen: un fermenging fan hânen
en handen. Selfs de groep fan de Frise kant brúkt met groat gemak hânen en hannen deur mekaar. Je kinne selfs sêge
dat hannen op 't heden mear brúkt wurdt as hânen.
En su gaat ut ok met lân
/ land / lânen / lannen, grôn / grond / grônen / gronnen.
Der binne nògal wat Franeker woarden dy suwel naar ut Frys as ut
Hòllâns nige / nijge. En soms is der dan ok nòg un "eigen" Franeker
tussenfòrm.
At je goëd in Franeker omlústere suden je foarsichtug faststelle
kinne dat de Hòllânse kant mear en mear terrein wint.
Der was un tiid dat hand, hannen, land, lannen nyt konnen. Mar nou
het nyt een der mear moeite met. Op een paar puristen na. Want der binne
Franekers dy poër op disse ontwikkelingen teugen binne en fine dat de Hòllânse
woarden su feul mogeluk meden wurde mutte en dat in elk gefal de Frise kant
foarrang hewwe mut. Ik bin der ok wel foar, mar ut is nyt fol te houen. Maar at der un tussenfòrm is, dan is dat foar myn gefoël ut echte Franekers.
Dat is ut lòt fan un levende taal. Krekt su as ut Nederlâns
infiltreard wurdt met Engelse woarden, binne ut sommuge Hòllânse woarden dy
sterker wurde in ut Franekers. Mar der is wel un groat ferskil: Hòllânse
woarden fòrme met de Frise woarden tegare de bakermat fan ut Franekers, mar de
Engelse woarden wurde fan buten ôf ônze lânstaal / landstaal inperst.
Tòch loërt hier ut gefaar fan ut Pòttingaplat. Dat is ut Franekers
su as dat deur Pé Pottinga sproken wurdde tidens de gesprekken fan wat ik noëm:
De Gelearden fan De Bogt; un ploegje mannen dy mekaar regelmatug troffen in De
Bogt fen Guné en dêr herinneringen ophaalden en de weareldproblemen fan
Franeker deurnommen. Pottinga brúkte sufeul Nederlânse woarden dat ut nòg
moeiluk út te maken was wannear hij nou Franekers òf Nederlâns praatte. Der
bestaan opnamen fan. Sien en lúster: Blog (3) De Gelearden fan De Bogt.
Ut mut fanself wel Franekers blive. Maar dan ok sonder krampachtug
te doën over natuurluke ontwikkelingen dy in alle talen, dus ok in ut
Franekers, foarkomme.
Friezen doën dêr teugenwoardug ok nyt mear su spastys over. Dy
sette ok rustug kompjûter en computer naast mekaar.
Hier un paar, mar lang nyt alle, foarbeelden. Su mar wat deur mekaar hene.
Alle disse woarden wurde as geef / gaaf
Franekers beskoud.
Hier un paar, mar lang nyt alle, foarbeelden. Su mar wat deur mekaar hene.
Al disse woarden wurde as geef / gaaf Franekers beskoud.
Frys
ferwant
|
Tussenfòrm
|
Hòllâns
ferwant
|
eins
|
einluks
|
eigenluk
|
geef
|
---
|
gaaf
|
teugenstâner
|
teugenstanner
|
teugenstander
|
omstânughyd
|
omstannughyd
|
omstandughyd
|
hânel
|
hannel
|
handel
|
mîns
|
meens
|
mêns
|
grîns
|
greens
|
grêns
|
prîns
|
preens
|
prins
|
wînst
|
weenst
|
winst
|
stien
|
---
|
steen
|
skoarstien
|
skurstien, skursteen
|
skoarsteen
|
skeare
|
skear
|
skaar
|
dinke
|
---
|
denke
|
love
|
---
|
gelove
|
earde
|
---
|
aarde
|
goëd
|
---
|
goed
|
wearde
|
---
|
waarde
|
ein
|
---
|
eind, end
|
brief, briif
|
---
|
bryf
|
brûge
|
---
|
brug
|
bedriging
|
---
|
bedreiging,
|
stiging
|
---
|
stijging
|
feugel
|
---
|
fogel
|
helt(e)
|
---
|
helft
|
herst
|
---
|
herfst
|
koegel
|
---
|
kogel
|
lijen
|
---
|
lijden
|
lotten
|
---
|
loaten
|
skotten
|
---
|
skoaten
|
mòrn
|
---
|
mòrgen
|
nút
|
---
|
neut
|
profyt
|
---
|
profijt
|
rêst
|
---
|
rest
|
sikehús
|
---
|
sikenhús
|
sike-auto
|
---
|
sikenauto
|
streek
|
---
|
streep
|
strúp
|
---
|
stróp
|
wearde
|
---
|
waarde
|
grônen
|
---
|
gronnen
|
geunst
|
---
|
gûnst
|
hânen
|
---
|
hannen
|
groeven
|
---
|
graven
|
konjak
|
---
|
cognac
|
line
|
---
|
lijn
|
kompjuter
|
---
|
computer
|
garaazje
|
---
|
garage
|
brûge (FRY: brêge)
|
---
|
brug(ge)
|
gerûst (FRY: gerêst)
|
---
|
gerust
|