vrijdag 28 november 2014

(18) Der hangt wat in 'e lucht en We hewwe en we binne weest.


De hangende komma

Hoe bruke je de hangende komma (apostrof) bij ut skriven fan ôns taaltsje? 
In ut earste stukje fan disse blog (1) Flees in 'e kúp, hangende komma's en at en as hew ik ut al flug even besproken.

Ut is al earder skreven en seit: Franekers binne kampioenen in ut furtlaten (se sêge ut futlaten) van letters út woarden. Helemáál at se ut spreke.
Maar dêrom magge je se nòg nyt furtlate at je ut skrive. Dat doën se nyt in ut Frys en nyt in ut Hollâns, want su ferniele je de taal.

Dêrom hewwe se in ferskillende talen un aarduge tussenoplòssing fonnen: de apostròf of hangende komma. Dy bruke je om an te geven:
"Sien ik hew een of mear letters furtlaten, maar ik weet donders goëd wêr en welke."

Un paar foarbeelden:

  • In 'e bocht, út 'e bocht de d ontbreekt
  • Hij dy 't de Martinitoren fan Franeker siet, is in een kear bliid. 't staat foar dat, hier brúkt as stòpwoardsje om un open klank ôf te slúten. Maar de 't wurdt ok faak brúkt na dêr en wêr (as bijwoard, nyt as fragend foornaamwoord) foar un klinker of un gelúdsmetklinker (b, d, g, j, l, m, n, r, w) Wêr 't ik ok kom, ik nim altyd un stukje Franeker met.
    Ut gaat hier om un stòpwoardsje, dus dy 't kin je ok rustug furtlate.
  • Franekers su 't mut Ok hier ut ôfslúten fan un open klank. Maar der is mear. Hier is un heel woard en un stuk van een ander woard furtlaten. su 't is folút su as ut.
De Hòllanners binne nyt su consequent bij ut toepassen fan un apostròf bij de lidwoarden het en een.

  • Na 't eten mocht het kind nog even spelen. (De 't staat lòs fan ut foargaande woard.)
  • Zo'n bui hebben we niet earder gehad. (De 'n sit der an fast.)

Franekers skrive in dit gefal alles los:

  • Na 't eten mocht het kyn nog even speule.
  • Su 'n bui hewwe we niet earder had.


Nou hewwe wij ok nòg de 'e

  • Ut geld leit op 'e straat.

Sommigen skrive 'e en 't fast an ut woard derfoar. 
Hest' ok bij ut feest weest? 

Disse Franeker/Frise konstruksy is foar taalsneupers un útdaging. 
Maar ut is út te lêgen: 
Folút is ut Hest dou. Dat wurdde Hestou
Nou ja, dan kin dy ou ok wel furt: Hest'

Typisch Franekers/Frys? Ja seker! 
Hoe sú un Hollanner dij ankike at st' seist: 
Heb ook bij het feest geweest? 
of skriifst: 
Heb' ook bij het feest geweest?
In ut Franekers kin disse konstruksy dus wel.

We hewwe en we binne weest.

Bij ut laatste foarbeeld komt nog un ding wêr 't un Hòllanner raar fan opkykt: 
Heb geweest? Nee toch, sil hij sêge. 't Is toch Ben geweest?
Maar Franekers en Frizen bruke hewwe en weze met evenfeul gemak in kombinasy met weest
Ik bin/hew un dagje naar Amsterdam weest mag beide.


Dus at je letters furt late, laat dan sien wêr 't je met bezig binne!

Brúk de apostrof!

Ik hoar jim fragen: Mag ik dan ok fu't skrive? Of skof'ke?
Jim mutte ut foaral self wete, Maar ik geef de foarkeur an furt en skoftke of, beter nog, skoftsje. En dan sêg ik fut en skofke.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten