zondag 16 november 2014

(14) Wat losse eindsjes en nog wat bij mekaar.

Un, een, 'n. Ut, 't. Dij, dy, dyn. Hij, y. Sij se, su. Je, ju. At, as, Mar en an, Kistje, kissy.


Even un paar dingen op un rijtsje.

Sommige binne nij, andere binne al us tussen neus en lippen an 'e òrde weest.

Un, 'n en een

  • Un: lidwoard (NL: een)
  • 'n: ferkòrte skriifwize fan un. In wat òffisjelere stukjes selden brúkt.
  • een: telwoard Fb: Der is der maar een echte Watertoren. (Accenten hoeve nyt. Wij hewwe un/een, Hòllanners een, één)
  • een (NL: iemand) Fb: Is der een dy 't weet òf je nou makkelik of makkeluk skrive mutte?

Ut en 't
  • Ut: lidwoard, (NL: het)
  • 't: ferkòrte skriifwize fan ut. In wat òffisjelere stukjes selden brúkt
  • 't: tussenwerpsel om de overgang tussen twee woarden soepeler klinke te laten. Meestal tussen twee klinkers of un klinker en un klankhewwende metklinker Fb: Hij dy 't un boat het, het ok ut werk der fan. Wêr is ut plak wêr 't geen Franeker ut langer as un dag úthout? Disse "'t" is werom te foeren op ut woardsje "dat". Soms hore je ut nòg wel us: Wêr dat der geen weensen binne, is de fut der út.

Dou, -stou, Dij, dy en dyn

  • Dou/...stou: Persoanluk foarnaamwoard (NL: jij/je). Na een werkwoard faak ferbonnen met ut werkwoord: Hest dou... wurdt dan Hestou ut Stadhús wel us goëd bekeken? Faak wurdt de ou ok nòg furt laten. Hest' ut Stadhús wel us goëd bekeken? 
  • Dij/dy: Persoanluk foornaamwoord (Holl.: jou/je). Krek as in ut NL kinne je beide bruke.
  • Dyn: besitteluk foornaamwoord. At dyn haar maar goëd sit, ju.

Hij, y en er
  • Hij/y/er: Persoanluk foarnaamwoard (NL: hij/ie). Alle dry kinne je bruke, maar in wat òffisjelere stukjes skrive je selden y òf er.

Sij, se en su

  • Sij/Se: Persoanluk foarnaamwoard. (NL: zij/ze). Krek as in ut NL kinne je beide bruke.
  • Su: Bijwoard (NL: zo)

Jou, je en ju
  •  Jou/je: Persoanluk foarnaamwoard (NL: u). Je kinne je beide bruke, maar in wat offisjelere stukjes skrive je selden "je". In 'e spreektaal wurdt mear en mear ut Nederlânse "u" brúkt. 
  • Je: Persoanluk foarnaamwoard (NL: men). 
     Let op: men is enkelfoud Men heeft er geen idee van...., je is mearfoud Je hewwe der geen benul fan.... 
  • Ju: tussenwerpsel. (NL: joh). Fb: Doën even normaal ju!
    In ut Hollânse "joh" het de "h" un funksy: Hij foarkomt dat je de o as oo útspreke. In "juh" is dy h overboadig.


At, as en 't


  •  At: foegwoard. (NL: als in de betekenis fan wanneer, indien, als, zoalsAt je maar wete dat..., Ik sú nyt wete wat ik doën moest, at...,  
  • As: selfstannig naamwoard (NL: as)
  • As: foegwoard. (Holl.: als - in fergelikingen). In un fergeliking wurdde oarspronkelik allenug maar as brúkt en nyt dan. Hij is even groat as syn fader. (Hij is even groot als zijn vader.) Hij is groater as syn moeke. (Hij is groter dan zijn moeder.) Dit tòt ergernis fan skoalmeesters omdat de Franeker kynders ut ok su in ut Nederlâns toepasse.
    Ferder nòg in samenstelling met su
    Su as ik al earder sei..., Su' as jim sien kinne... Franeker su as ut mut. ("Samenknepen" tot: Franekers su't mut)


Der binne op 't heden Franekers dy de Hollânse moade toepasse. Hij is groater dan syn moeke. Dat hout geeneen teugen. Ok ut Franekers ontwikkelt um.


Mar/maar an/aan 

Der binne fan dy woarden dy nyt helendal suver op 'e graad binne. 

mar/maar en an binne der su mar even un paar. De klank sit su 'n bitsy tussen de a en de aa in. At je gewoan flòt prate klinkt ut suver as un a, máár lêg der ok mar even de klemtoan op en ut wurdt ut al gau aa. "We komme met un antal van 8 mînsen, máár at der ok mar un paar siek binne, wurdt dit áántal fanself minder."
De aksentsjes op maar en aantal binne overbodig, maar hew ik der even foar de dudelukhyd op setten.



Kistsje* en kissy


Kistsje/kissy: selfstanniug naamwoard (Holl.: kistje/kissie). Krek as in ut Hollâns kin je beide bruke. Toch binne "kistje" en "kissy" lykweardiger an mekaar dan kistje en kissie. Ut Hollânse kissie sille je nyt faak in officiële stukken teugenkomme. Kissy in ut Franekers mut kinne.

* Wêrom kistsje en nyt kisje?

Kist(e) is ut stamwoord. Je ferkleine de betekenis deur der "-sje" achter te setten. At je ut útspreke, hore je de "t" hast nyt eens. Maar dêrom skrive je um nog wel. Krekt as in ut Frys en ut Hollâns.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten